Πώς ο Sebastião Salgado μου έμαθε να βλέπω, να ενδιαφέρομαι και να δρω

Χθες, ο Sebastião Salgado — μία από τις πιο ισχυρές φωτογραφικές φωνές της εποχής μας — έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 81 ετών.

Οι ασπρόμαυρες εικόνες του, είτε απεικόνιζαν χρυσωρύχους στη Βραζιλία, είτε πρόσφυγες στο Σουδάν, είτε τα ανέγγιχτα σύννεφα πάνω από τον Αμαζόνιο, δίδαξαν στον κόσμο να επιβραδύνει και να κοιτά με ενσυναίσθηση.

Για μένα, ο Salgado ήταν κάτι παραπάνω από ένας καλλιτέχνης που θαύμαζα. Διαμόρφωσε τον τρόπο που σκέφτομαι, που δημιουργώ εικόνες, που αντιλαμβάνομαι τον ρόλο μου πίσω από την κάμερα — και τον τρόπο που ζω.

Βλέποντας το Δάσος και τους Ανθρώπους

Ο Salgado δεν αντιμετώπισε ποτέ τη φύση ως τουριστική καρτ ποστάλ. Την αντιμετώπισε ως παρουσία. Στο τελευταίο του έργο, Amazonia, απεικόνισε το τροπικό δάσος και τις αυτόχθονες κοινότητές του όχι ως τοπίο, αλλά ως ζωντανό ον: αρχαίο, απειλούμενο, πνευματικό. Δεν δραματοποίησε — τίμησε. Και αυτό έκανε όλη τη διαφορά. Περισσότερο από αυτό, οι άνθρωποι του Αμαζονίου παρουσιάστηκαν ως οι τελευταίοι φύλακες ενός πλανήτη — και μιας σύνδεσης με τη φύση — που χάνουμε.

Αυτό το πνεύμα προσπαθώ να μεταφέρω και στο δικό μου έργο με τη Δράση για την Άγρια Ζωή, όπου καταγράφω τη διάσωση, τη φροντίδα και την επανένταξη τραυματισμένων άγριων ζώων.

Αλλάζοντας τον στόχο στον φακό μου

Όταν ξεκίνησα να φωτογραφίζω και να κινηματογραφώ την άγρια ζωή, ήμουν επικεντρωμένος αποκλειστικά στην ομορφιά: το άνοιγμα των φτερών ενός πουλιού, τη λάμψη στα μάτια μιας αλεπούς. Με τον καιρό — και με τη σιωπηλή φωνή του Salgado στο μυαλό μου — ο φακός μου άλλαξε στόχο.

Άρχισα να στρέφω την κάμερα σε πιο ουσιαστικές ιστορίες, γεγονός που με οδήγησε στη συνεργασία μου με τη Δράση για την Άγρια Ζωή. Η εστίασή μου διευρύνθηκε — από τα ίδια τα ζώα στους ανθρώπους πίσω από την αποκατάστασή τους: εθελοντές, κτηνίατροι, βιολόγοι — τα χέρια που σηκώνουν, ταΐζουν, γιατρεύουν και απελευθερώνουν.

Ο Salgado με βοήθησε να καταλάβω:
Η ιστορία δεν βρίσκεται μόνο στην άγρια ζωή. Βρίσκεται στους ανθρώπους που τη φροντίζουν.

Όπως λέω πάντα σε όσους στέκονται μπροστά στον φακό μου, πρέπει να με αγνοούν — να φέρονται σαν να μην υπάρχω, σαν να είμαι φάντασμα. Ο σκοπός μου είναι να δημιουργώ εικόνες χωρίς να διαταράσσω τη φυσική ροή των προσπαθειών τους. Προσπαθώ να καταγράφω την πραγματικότητα όπως είναι — και πώς διαμορφώνει τη ζωή των ζώων και των ανθρώπων. Και για να το κάνω αυτό, πρέπει να γίνομαι αόρατος.

Από τη Φωτογράφιση στην Πράξη

Αυτό που έκανε τον Salgado ακόμη πιο ξεχωριστό ήταν πως ξεπέρασε τα όρια της τεκμηρίωσης. Μαζί με τη σύζυγό του, Lélia, ίδρυσε το Instituto Terra, αναδασώνοντας πάνω από 3 εκατομμύρια δέντρα στο κατεστραμμένο Ατλαντικό Δάσος της Βραζιλίας. Δεν κατέγραψε απλώς τη Γη — βοήθησε να επουλωθεί.

Αυτό μου δίδαξε πως η φωτογραφία μπορεί να ξεκινά από την παρατήρηση — αλλά δεν πρέπει να σταματά εκεί. Πρέπει να οδηγεί στην πράξη.

Γι’ αυτό και η εμπλοκή μου με τη Δράση για την Άγρια Ζωή εμβαθύνθηκε. Χάρηκα που μπόρεσα να βοηθήσω και με τρόπους πέρα από τη δημιουργία εικόνων — από το να καλύπτω βάρδιες το καλοκαίρι ώστε να ξεκουραστούν άλλοι εθελοντές, μέχρι το να συνδράμω στη διαχείριση της ιστοσελίδας και των κοινωνικών τους δικτύων.

Η Παρακαταθήκη του στα Χέρια μας

Τώρα που έφυγε, νιώθω μια ευθύνη. Όχι να μιμηθώ το ύφος του, αλλά να τιμήσω το παράδειγμά του. Να προσεγγίζω κάθε φωτογραφία και κάθε βίντεο — είτε πρόκειται για ένα πουλί υπό περίθαλψη είτε για έναν άνθρωπο που προσφέρει βοήθεια — με υπομονή και ταπεινότητα. Να βλέπω πέρα από το θέμα, μέσα στη σύνδεση. Και να δρω — όποτε και όπως μπορώ.

Γιατί αυτό προσέφερε πάντα ο Salgado: όχι εντυπωσιασμό, αλλά αλήθεια. Όχι απόσταση, αλλά εγγύτητα. Όχι απλώς τέχνη — αλλά συνείδηση.

Ευχαριστώ, Sebastião. Που μας έδειξες πώς να βλέπουμε, πώς να νιώθουμε και πώς να δρούμε. Το όραμά σου συνεχίζει — στα δάση, στους ανθρώπους, στο φως, και στο αθόρυβο έργο όσων ακόμη πιστεύουν στη φροντίδα.